Jest mi niezmiernie miło poinformować, że ponownie zostałem poproszony przez Redakcję Dziennik Gazeta Prawna o komentarz prawny związany z projektowanymi przez Ministerstwo zmianami związanymi z wprowadzeniem możliwości sporządzenia testamentu w formie audiowizualnej, który ukazał się na papierowych i elektronicznych łamach dziennika w dniu 18.07.2024r.
Link do artykułu: https://serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia/artykuly/9548280,ostatnia-wola-zapisana-na-smartfonie-nowa-forma-testamentu-budzi-obaw.html
Czym jest zatem rzeczony testament audiowizualny?
Testament taki mógłby zostać sporządzony za pomocą kamery czy smartfona w sytuacjach szczególnych i nagłych- uzasadniających obawę rychlej śmierci spadkodawcy.
Zgodzić należy się jednak z postulatami części środowiska prawniczego, że projektowane zmiany w zakresie możliwości testowania w formie audiowizualnej- są bardzo niespójne i niedopracowane, bowiem z jednej strony, ustawodawca dostrzegając ryzyka związane z częstotliwością fałszowania testamentów ustnych- decyduje się na zwiększenie dotychczasowego rygoryzmu sporządzania tych testamentów (co słuszne i porządane) zaś z drugiej strony łagodzi przesłanki sporządzenia takiego testamentu- poprzez wprowadzenie tzw. testamentu audiowizualnego- z zasady mającego być sporządzanego bez udziału świadków i przy wątpliwych wymaganiach technicznych.
Jako największe zagrożenie związane z możliwością wprowadzenia testamentów sporządzanych w formie audiowizualnej- wskazać należy rozwój nowych technologii a w szczególności coraz bardziej rozpowszechnionej możliwości generowania filmów na których widoczna jest dowolna osoba wypowiadająca dowolnie ustalony przez autora takiego filmu tekst (tzw. deepfake)- które to filmy, w miarę upływu czasu są łatwe do wykonania nawet przez laika- i to w bardzo wiarygodnej formie.
Co więcej, projektowane przepisy nie uwzględniają w ogóle tego, czy rzeczony testament audiowizualny ma w ogóle uwzględniać obraz osoby testatora- czy też nie. W tym zakresie wskazać należy, że zasadniczo film przedstawiający dowolnie wybrany obraz- np. czarną planszę czy krajobraz (niekoniecznie uwzględniający osobę testatora- czego ustawodawca nie wymaga) wraz z nagraniem głosu- będzie spełniał ustawową przesłankę audio-wizualności, gdzie w rzeczywistości można mówić jedynie o nagraniu samej fonii.(tak: IUSTITIA Stowarzyszenie Sędziów Polskich)
Zupełnie niezrozumiałe pozostaje jednak odstąpienie przez ustawodawcę od konieczności udziału 3 świadków przy sporządzaniu testamentu audiowizualnego, co może prowadzić do sytuacji- w których rzeczywiste oświadczenie testatora- nie jest efektem jego faktycznej woli a jedynie działania przez niego pod wpływem innych osób, groźby, czy braku jakiejkolwiek świadomości wywołanej okolicznościami w których dochodzi do sporządzenia takiego testamentu- czemu częściowo zapobiega wymóg sporządzenia takiego testamentu w obecności świadków.
Głównie jednak poważnych zagrożeń należy dostrzegać w pośmiertnej możliwości odtworzenia takiego nagrania przez postronne osoby. Nie trudno bowiem wyobrazić sobie sytuację- w której testator sporządza testament w formie audiowizualnej za pomocą własnego smartfona- do którego nie posiada dostępu żadna inna osoba- co może prowadzić do sytuacji w których z przyczyn technicznych nagrania takiego odtworzyć w ogóle nie będzie można. Z drugiej zaś strony- istnieje poważne ryzyko tego- że osoba która takie nagranie znajdzie- będzie je mogła bardzo łatwo usunąć- by docelowo uzyskać korzystne dla siebie rozstrzygnięcie spadkowe- kiedy to np. spadkodawca powoła do spadku inną osobę albo kogoś wydziedziczy. Samo zaś usunięcie takiego nagrania- będzie praktycznie niemożliwe do udowodnienia- co w przypadku innych testamentów a w szczególności tych sporządzanych przed notariuszem czy w obecności świadków- jest wręcz niemożliwe.
W mojej ocenie- ustawodawca winien zaprzestać prowadzenia jakichkolwiek dalszych prac w tym zakresie- bowiem stopień i charakter zagrożeń płynących z możliwości sporządzania takiego testamentu jest po prostu zbyt duży.
